[LIVE STREAM] Văn 8: Ngắm Trăng – Đi Đường (Hồ Chí Minh)
Giới thiệu tác giả Hồ Chí Minh và tác phẩm Ngắm trăng
Trong quá trình phân tích giá trị nội dung và thẩm mỹ của tác phẩm cũng như cảm nhận về bài thơ Ngắm trăng, người đọc cần nắm được những nét chính về tác giả cũng như tác phẩm.
Hồ Chí Minh (sinh vào năm 1890 – mất năm 1969) tên khai sinh là Nguyễn Sinh Cung. Người quê ở làng Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. Người dân có vai trò rất quan trọng trong sự nghiệp đấu tranh giành độc lập dân tộc bản địa, thống nhất Tổ quốc và xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Nhắc đến Hồ Chí Minh, nhân dân Việt Nam không khỏi xúc động vì vị lãnh tụ vĩ đại ấy đã giành cả tuổi xuân ba mươi năm từ 1911 – 1941 để dạt dẹo khắp các châu lục, học tập những điều tốt đẹp để phụng sự cho đất nước khi về, mà lúc này Người đã ở độ tuổi trung niên.
Những biết quá trình tìm kiếm và mang lại sự sung sướng cho nhân dân Việt Nam là một tuyến phố rất chông gai và thử thách nhưng cuối cùng bằng bản lĩnh và tài năng, Hồ Chí Minh đã đoạt được tuyến phố ấy. Chính vì sự kiện ngày 2 tháng 9 năm 1945 tại trung tâm vui chơi quảng trường Ba Đình, Hà Thành, Hồ Chí Minh đọc bản “Tuyên ngôn độc lập” – chính thức xác lập nền độc lập, tự do của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, lưu lại một dấu son chói lọi trong sự nghiệp hoạt động cách mệnh của Hồ Chí Minh và trong lịch sử dân tộc Việt Nam.
Khi giai đoạn trường kì chống Pháp kết thúc, tưởng rằng gian khó đã lui lại để nhường chỗ cho một cuộc sống hòa bình đầy tươi đẹp, vậy mà khi phát xít Nhật và đế quốc Mĩ lê gót giày xâm lược đến Việt Nam, nhân dân ta lại phải gồng mình chiến đấu với chúng để bảo vệ đất nước. Vết thương cũ mà cuộc chiến tranh gây ra còn chưa kịp liền sẹo thì lại phải chịu bỏng rát của một cuộc đấu mới, gay cấn hơn, khốc liệt hơn.
Tuy nhiên nhân dân ta vẫn không hề nhụt chí chùn bước, có lẽ bởi vì có sự sát cánh đồng hành của chủ tịch Hồ Chí Minh. Bác bỏ là người đã tiếp tục trực tiếp lãnh đạo nhân dân ta chiến đấu chống giặc với lòng nhiệt thành và tình yêu nước. Tấm lòng cao quý mà Người dành riêng cho dân, cho nước ấy luôn chân tình cho tới tận ngày Người ra đi vào năm 1969.
Không chỉ là một nhà cách mệnh, nhà chính trị lỗi lạc mà Hồ Chí Minh còn là một một nhà văn, nhà thơ rất mực tài hoa. Cả cuộc đời gắn bó mật thiết với hoạt động cách mệnh đã hỗ trợ Tác giả rất nhiều những tác phẩm với thể loại phong phú.
Có thể nói đến việc một số tác phẩm chính luận nổi bật của Người như: “Bản án quyết sách thực dân Pháp” (năm 1925), “Tuyên ngôn Độc lập” (năm 1945), “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến” (năm 1946), “Không có gì quý hơn độc lập, tự do” (năm 1966) …, Người còn viết truyện kí: “Vi hành” (1923), “Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu” (1925), “Nhật kí chìm tàu” (1931) … Về thơ ca, tập thơ “Ngục trung nhật kí” ( “Nhật kí trong tù”) với hàng trăm bài thơ chữ Hán đặc sắc được xem là tác phẩm đặc sắc kết tinh giá trị tư tưởng và thẩm mỹ thơ ca của Hồ Chí Minh.
Theo kế hoạch, Bác bỏ Hồ phải đi một quãng đường dài đến Trung Quốc mà điểm xuất phát là Pác Bó (Cao Bằng). Thật không may, lúc tới thị xã Túc Vinh, Người bị tóm gọn và bắt đầu chuỗi ngày bị giam giữ đầy khổ cực ròng rã suốt hơn một năm trời. Khi bắt giữ, chính quyền trực thuộc địa phương còn hết lần này đến lần khác chuyển Người khắp 30 nhà giam của 13 huyện thuộc tỉnh Quảng Tây.
Chính trong tầm thời gian đó, “Nhật kí trong tù” ra đời, phần lớn là thơ tứ tuyệt và “Ngắm trăng” cũng nằm trong số những tác phẩm đã ra đời trong hoàn cảnh đó. Bài thơ nằm ở vị trí thứ 21 đã thể hiện rất chân thực tình yêu thiên nhiên say mê và tinh thần sắt thép ở Bác bỏ Hồ trong hoàn cảnh ngục tù gian khổ.
“Ngục trung vô tửu diệc vô hoa”
Cảm nhận về bài thơ Ngắm trăng của Hồ Chí Minh
“Trong tù không rượu cũng không hoa”
Với “Ngắm trăng”, Hồ Chí Minh đã tái hiện trước mắt người đọc hình ảnh về một người tù dù phải sống trong hoàn cảnh ngang trái nhưng vẫn tha thiết rung cảm với vẻ đẹp của thiên nhiên và chính vì sự rung cảm đó đã hỗ trợ cho Người dân có một cuộc vượt ngục về tinh thần hoàn hảo.
Khi cảm nhận về bài thơ Ngắm trăng, ta thấy ngay ở mở đầu bài thơ, Hồ Chí Minh viết:
Dịch nghĩa:
Trước nay, khi đối chiếu với một người thi sĩ có tâm hồn thưởng nguyệt, rượu và hoa thường làm cho họ có thêm sự hưng phấn để hồn thơ thêm dào dạt, thiết tha. Ấy vậy mà cũng trong thời điểm thưởng thức vẻ đẹp của thiên nhiên, có một người lại ở vào hoàn cảnh lao tù.
“Đối thử lương tiêu nại nhược hà?”
Mà trong tù, tìm đâu thấy hoa và rượu để ngắm, để say. Có chăng chỉ là những gông cùm, xiềng xích, tra tấn, dọa nạt, đói khát hay bệnh tật mà thôi. Mà những thứ được liệt kê như trên giản dị và đơn giản dầu gì lại không khiến con người trở nên chán nản, bi lụy. Ngẫm lại để mà thấy một người đang sống đời tự do, từng bước một đi đều hừng hực một nỗi khát khao giành lại độc lập, tự do cho dân tộc bản địa mình bỗng chốc lại chịu cảnh lao ngục. Ngẫm lại để mà thấy hằng ngày, đối diện với họ chỉ là một không gian mịt mù, tối tăm, những song sắt lạnh lùng, chiếc gông xiềng nặng trĩu và bốn bức tường vô tri.
“Trước cảnh đẹp đêm nay biết làm thế nào?”
Chắc hẳn trong hoàn cảnh đó, con người dù có mạnh mẽ đến đâu, gai góc đến đâu cũng khó lòng vượt qua giản dị và đơn giản dàng. Ấy vậy khi cảm nhận về bài thơ Ngắm trăng, người đọc cũng thấy Bác bỏ vẫn từng ngày, từng giờ phải đương đầu với việc giam cầm như vậy, vẫn phải chịu đựng sự tàn nhẫn, dã man của cách tra tấn, đày đọa về tinh thần mà bọn cầm quyền áp dụng. Sống trong tham gia như vậy, có lẽ nếu không tự tìm cho mình một động lực để tồn tại, ắt hẳn rất khó khăn để sở hữu thể vượt qua.
Câu thơ thứ hai tựa hồ như một nét vẽ mà sau đường mang bút của Hồ Chí Minh, cảnh thiên nhiên hiện hữu khá rõ ràng:
Dịch nghĩa:
Nếu như câu thơ đầu tiên làm người đọc động lòng vì hoàn cảnh ngang trái mà Bác bỏ Hồ phải đối mặt. Tưởng như đến câu thơ tiếp theo, tác giả sẽ nói đến cảm xúc xót xa của mình khi sống trong tham gia đó. Thế mà thật lạ lùng, Bác bỏ lại hướng tầm mắt người đọc ra phía không gian mông mênh, rộng lớn của đất trời và không hết lời ca tụng cảnh đẹp ( “lương tiêu”).
Khi cảm nhận về bài thơ Ngắm trăng, ta thấy cảnh vật tươi đẹp, thu hút đến nỗi khiến người thưởng cảnh cũng bối rối, khó xử vì không “biết làm thế nào?” ( “nại nhược hà”) khi đối diện. Giờ phút này đây, bao nhiêu những khổ đau, vất vả, cực nhọc, xót thương của cảnh tù đày dường như vắng bóng, phải chăng mối bận tâm duy nhất của Bác bỏ lúc này là dành hết cho thiên nhiên vạn vật.
Cảnh ấy khiến Người cảm thấy bồn chồn, náo nức bởi vì một tâm hồn nghệ sĩ như Hồ Chí Minh, sao thể không rung động trước một khung cảnh mà Người dành hết lời truyền tụng như vậy. Có ý kiến nhận định rằng, trong bản dịch thơ của Nam Trân, khi sử dụng “khó hững hờ” để thể hiện ý nghĩa “biết làm thế nào?” thì chưa làm bộc lộ hết những bồn chồn, náo nức trong tâm trạng người thi sĩ vì bản thân từ “hững hờ” mang ý nghĩa thờ ơ, lạnh nhạt, không chú ý đến điều gì đó.
“Nhân hướng song tiền khán minh nguyệt Nguyệt tòng song khích khán thi gia.”
Trong thơ Bác bỏ, có lẽ hơn hết sự để ý, quan tâm, trước cảnh đẹp có lẽ Bác bỏ cũng không giấu được sự đón đợi, phấn chấn. Nhưng xét thấy, để tìm được từ ngữ nào khác thể hiện trọn vẹn ý nghĩa câu thơ thì đó không phải là điều đơn giản. Thế nên thiết nghĩ cũng không nên khắt khe với tác giả bản dịch thơ.
“Người hướng ra phía trước song ngắm trăng sáng, Từ ngoài khe cửa, trăng ngắm nhà thơ.”
Nhìn lại cảm nhận về bài thơ Ngắm trăng, có thế thấy, hai câu thơ đầu của bài thơ đã làm nổi bật một tâm hồn nghệ sĩ phải ngắm trăng trong một hoàn cảnh đặc biệt quan trọng chốn lao tù tưởng như không phù hợp. Tuy nhiên, Người đã mặc kệ hoàn cảnh, bỏ qua sự hiện hữu của vật chất là rượu và hoa để vẫn có thể thưởng cảnh ung dung, tự tại. Nhưng trước khoảnh khắc diệu kì của cảnh đẹp, Người vẫn không khỏi xốn xang.
Cảm nhận về bài thơ Ngắm trăng, ta thấy ở câu thơ thứ hai, người chiến sĩ – thi sĩ ấy đã vẽ ra trước mắt người đọc khung cảnh thiên nhiên đầy ấn tượng. Đến hai câu thơ cuối, trong cái nền của khung cảnh thiên nhiên, tác giả đã tập tập trung sự chú ý của người đọc vào quan hệ giữa thi sĩ và vầng trăng trên cao theo như đúng tinh thần “ngắm trăng” của bài thơ:
Dịch nghĩa:
Trong hai câu thơ đều phải sở hữu sự xuất hiện của rất nhiều hình ảnh: “nhân”, “nguyệt”, “song” (song cửa), vị trí của “song” cửa nhà tù luôn đứng chắn giữa câu thơ, còn người và “nguyệt” thì có sự hoán đổi. Chính vì sự linh hoạt hoán đổi vị trí này đã tạo nên tầng nghĩa giàu giá trị của bài thơ.
Ở câu thơ thứ ba, khi hướng tầm mắt ra phía “song tiền” để “khán minh nguyệt” cũng là lúc nhà thơ để cho tâm hồn mình thoát khỏi sự tù tội để giao hòa cùng vầng trăng sáng ở không gian khung trời mông mênh. Ở đây đã có một cuộc vượt ngục diễn ra, đó không phải là cuộc vượt ngục thông thường mà là vượt ngục về tinh thần.
Cảm nhận về bài thơ ngắm trăng, người đọc cũng nhận thấy không màng tới sự việc trớ trêu của hoàn cảnh, Bác bỏ Hồ đã neo tâm hồn mình vào vẻ đẹp của trăng trời. Đáp lại tình cảm của Người, vầng trăng cũng vượt qua rào cản của song sắt để tìm gặp mà “khán thi gia” như thể hiện sự đồng cảm, khích lệ. Sự tương giao, hòa hợp giữa trăng và người lúc này dường như đã đạp đổ cánh cửa vô tình, lạnh lùng của nhà tù.
Đến đây có thể thấy, song sắt tù tội có thể ngăn cách hai không gian đối lập: một bên là nhà tù tối tăm, là hiện thực tàn bạo, còn một bên là vầng trăng thơ mộng, biểu trưng của cái đẹp và sự tự do. Tuy nhiên, nó không thể nào ngăn nhà thơ hướng đến ánh sáng và sự tự do.
Hai câu thơ đã cho thấy cấu trúc đăng đối độc đáo khi xây dựng quan hệ: “nhân” – “song” – “nguyệt” (câu 3) và “nguyệt” – “song” – “thi gia” (câu 4), góp phần diễn tả được quan hệ gắn bó tri kỉ giữa trăng và người, giữa thiên nhiên và thi nhân: cả hai cùng hướng về nhau để chia sẻ cùng nhau.
Nhận xét khi cảm nhận về bài thơ Ngắm trăng
Kết bài: Tóm lại, với “Ngắm trăng”, nhà thơ đã để lại cho văn học dân tộc bản địa một thi phẩm tuyệt diệu về sự việc giao hòa giữa con người và thiên nhiên, sự kết hợp giữa chất thép và chất tình ở người chiến sĩ – thi sĩ Hồ Chí Minh. Bài thơ đấy là khúc nhạc lòng của người thi sĩ, là niềm tin hướng về ánh sáng trong chốn ngục tù. Vì vậy, cả bài thơ không chỉ được soi sáng bởi vẻ đẹp của ánh trăng mà còn được soi sáng bởi vẻ đẹp của tâm hồn thi nhân…
Dàn ý cảm nhận về bài thơ Ngắm trăng của Hồ Chí Minh
Giới thiệu đôi nét về Hồ Chí Minh không chỉ là người chí sĩ mà còn là một một người nghệ sĩ – thi sĩ.
Sơ qua về giá trị nội dung và thẩm mỹ của tác phẩm: Bài thơ Ngắm trăng đã thể hiện rất rõ ràng tình yêu thiên nhiên say mê và phong thái ung dung của Bác bỏ trong cả trong cảnh ngục tù.
Hoàn cảnh ngang trái của người chí sĩ chốn ngục tù.
Thiên nhiên xuất hiện trong cảm nhận của người chiến sĩ – thi sĩ.
Cuộc vượt ngục về tinh thần của người chiến sĩ – thi sĩ.
Tóm tắt lại giá trị nội dung và thẩm mỹ tạo ra sự thành công của tác phẩm.
Thi phẩm Ngắm trăng đã cho tất cả chúng ta hiểu thâm thúy hơn về cốt cách thanh cao của người chiến sĩ cách mệnh đồng thời có tâm hồn thi sĩ.
Như vậy, khi cảm nhận về bài thơ Ngắm trăng, ta thấy đây là một trong những bài thơ tứ tuyệt hay và đặc sắc nhất của Bác bỏ trong tập Nhật kí trong tù. Ngắm trăng với lối ngôn ngữ cô đọng, hàm súc, giàu ý nghĩa, cùng với thẩm mỹ đối tài tình đã cho thấy tình yêu thiên nhiên của Người, đồng thời cũng cho thấy tấm lòng yêu tự do với một phong thái dung dung và tự tại trong hoàn cảnh tù ngục.